Griekenland verkeert niet alleen economisch en politiek in een crisis, maar ook mentaal. Het Griekse nationale bewustzijn heeft een klap opgelopen waarvan het maar afwachten is of het die snel te boven komt. "De Griekse achterlijkheid is weer helemaal terug", zegt Antonis Liakos, hoogleraar moderne geschiedenis aan de universiteit van Athene.
"Aan het begin van de eeuw waren we euforisch over ons zelf. We traden toe tot de eurozone. Griekenland had altijd behoord tot de periferie van Europa, maar die tijd was voorbij. We werden lid van een eliteclub waar we altijd bij hebben willen horen. Het was ook de tijd van de Olympische Spelen in Athene en we wonnen het EK voetbal. We wisten meer dan ooit wat het betekende om Griek te zijn, en ons zelfbeeld was nauw verbonden met Europa. Je zag de omslag ook bij historici. Die keken voorheen bijvoorbeeld naar waarom Griekenland zo langzaam moderniseerde, maar nu legden ze het accent op het succes: Griekenland, het enige Balkanland dat bij Europa hoorde."
En de crisis heeft dit veranderd?
"Het heeft alles in een klap omgedraaid. We zien nu corruptie en cliëntelisme als bepalende aspecten van onze cultuur. We zijn dat land met die veel te grote overheid, waar het maar niet lukt om belastingen te innen. De Griekse achterlijkheid is terug. Zo ziet het buitenland ons ook. Binnen Europa zie je een nieuw oriëntalisme opkomen, een wij-zij-denken. Landen als Spanje, Italië, Griekenland en Portugal zijn opeens 'anders'. De connectie met Europa, die we juist zo graag wilden, is weer verbroken. Griekenland is opnieuw de periferie. En terwijl de antieke Griekse beschaving wordt gezien als een bepalend onderdeel van de Europese cultuur, geldt het moderne Griekenland als exotisch."
Mensen op straat reageren heel fel en lijken oprecht overtuigd dat West-Europa hen 'haat'. Waar komt die emotie vandaan?
"Je moet je realiseren dat Grieken een hele moeilijke weg bewandelen. De crisis raakt ons persoonlijk, en echt niet alleen financieel. Een voorbeeld: mijn dochter is ontwerpster en heeft gestudeerd in Londen. Binnenkort vertrekt ze naar Californië, omdat ze hier geen baan kan vinden. Voor mij is dat vreselijk moeilijk. Heel veel jonge mensen vertrekken. In zekere zin keren we terug naar de jaren zestig. Alleen gingen toen de handarbeiders, nu is het de elite die weggaat. Ze gaan ook verder weg, naar Amerika en Canada, of zelfs naar Australië. Dat heeft gevolgen voor familiebanden en voor de band met Griekenland. Het leidt tot frustratie bij de achterblijvers en tot een verlies van zelfvertrouwen."
Terwijl zelfvertrouwen vermoedelijk hard nodig is op dit moment. Hoe kan dit veranderen?
"Ik weet het werkelijk niet. De crisis raakt de Griekse identiteit diep, maar of het ten goede of ten slechte is, zal moeten blijken. We moeten in elk geval reflecteren op wat het betekent om Griek te zijn en op de positie die Griekenland inneemt. Wellicht waren we aan het begin van de eeuw wat al te extatisch over onze Europese identiteit, maar ik denk niet dat er een alternatief is. Toen ik een kind was, zeiden mensen als ze naar het buitenland gingen: we gaan naar Europa. Tegenwoordig zeggen ze dat ze naar Duitsland, Engeland of Frankrijk gaan. "Ik denk niet dat we terug moeten naar dat verleden. Maar we moeten ook erkennen dat heel Europa een identiteitscrisis doormaakt. De Europese Unie rustte altijd op drie pijlers: economische samenwerking, ontwikkeling van democratie en het bouwen van een welvaartsstaat. Tegenwoordig lijkt het alleen te gaan om monetaire stabiliteit. Waar zijn democratie en welvaart gebleven?"