Valeri Parvanov, plaatsvervangend procureur-generaal in Sofia, vroeg eens aan een burgemeester wat hij onder 'corruptie'verstond. "Een vies zaakje waar je zelf bij betrokken bent geweest", luidde het antwoord. Daarmee vatte Parvanov onlangs de resultaten samen van een onderzoek naar corruptie in zijn land.
In 'Misdaad zonder straf' stelt het Center for the Study of Democracy (CSD) dat er sinds de toetreding tot de Europese Unie, twee jaar geleden, in Bulgarije alleen maar minder wordt gedaan tegen corruptie en georganiseerde misdaad. Volgens het CSD was vorig jaar bij 2,1 miljoen transacties sprake van smeergeld, belangenverstrengeling, vriendjespolitiek of machtsmisbruik. "Bij elke transactie zijn twee personen betrokken", rekende Parvanov voor. "Gaan we er vanuit dat het telkens anderen zijn, dan komen we op ruim vier miljoen mensen. Dat is bijna de gehele volwassen bevolking."
In een restaurant in Sofia moet een jonge vrouw lachen als ze met de rekensom wordt geconfronteerd. "Het systeem zit slim in elkaar en voor je het weet, doe je er aan mee", zegt ze. Op voorwaarde dat ze anoniem blijft, wil ze wel meer vertellen. "Een paar jaar geleden heb ik mijn rijbewijs gekocht", fluistert ze. Een bevriende rij-instructeur wilde het wel met een examinator regelen, mits ze haar theorie-examen netjes haalde. Kosten: 150 euro. Schuldig voelt ze zich er niet over. "Ik verhuisde naar de Verenigde Staten en had een rijbewijs nodig. Ik heb ook rijles gehad, maar in Bulgarije is het onmogelijk te slagen zonder iemand om te kopen. Ze laten je net zolang zakken tot je blut bent."En de rij-instructeur? "Die wilde me gewoon helpen."
Wie connecties heeft maakt daar gebruik van, zegt ook de Nederlandse ondernemer Henk van Dord. Iemand die je kent, zal zich nu eenmaal sneller voor je inspannen dan een willekeurige ambtenaar. In een land waar je het risico loopt anderhalve dag bij een instantie in een rij te staan zonder te worden geholpen, is dat niet onbelangrijk. Van Dord: "Na een tijdje ben je dat zo beu. Dan ga je vanzelf meedoen. Zo blijft het systeem in stand."
Van Dord bezit een hotel aan de Zwarte Zee, niet ver van Sunny Beach, de belangrijkste toeristenbestemming. Het is het Walhalla van de schaduweconomie. Sinds de jaren negentig zijn er tientallen hotels gebouwd met zwart geld. In schimmige transacties verwisselden er de afgelopen jaren ook grote stukken staatsgrond van eigenaar. De nieuwe eigenaren verkochten het land door met enorme winsten of bouwden er meer hotels. Hetzelfde gebeurde in toeristengebieden in de bergen.
Het CSD ziet de grondtransacties als middel bij uitstek voor zowel lokale als landelijke politici om bedrijven in hun omgeving te begunstigen. De staat zou zo al 1,5 miljard euro zijn misgelopen.
"In Bulgarije hangt de hele samenleving van contacten aan elkaar", zegt Van Dord. "En die gunnen elkaar wel eens wat." Hij benadrukt dat het in Nederland niet anders is, alleen wordt het daar beter verhuld. "Ze zijn hier ook wat dommer. Als ze een zak met een miljoen zien liggen, pakken ze niet één ton, maar meteen zes. Ja, dat valt op, natuurlijk."
De 'quasi-maatschappelijke organisatie' bloeit