'Onafhankelijke journalistiek bestaat hier niet'
De Nieuwe Reporter, 8 mei 2009

In de Bulgaarse provincie leidt de journalistiek een zieltogend bestaan. Regionale media lopen aan de leiband van politici en zakenlieden die niet aarzelen journalisten monddood te maken. Journaliste Katya Kasabova (45) wil met een nieuwe krant de kwaliteitsjournalistiek terugbrengen naar de havenstad Burgas. 'Ik werd feitelijk betaald om mijn werk niet te doen.'

Kasabova heeft aan den lijve ondervonden hoe riskant het is om in de Bulgaarse provincie als journalist te werken. Negen jaar geleden schreef ze voor de regionale krant Kompas een artikel over corruptie in het onderwijs in Burgas. Leden van een overheidscommissie hadden tegen betaling aan gezonde kinderen een medische indicatie gegeven, zodat die naar een eliteschool konden zonder toelatingsexamen te hoeven doen. De commissieleden waren niet gelukkig met de publiciteit en stapten naar de rechter.

Kasabova's verhaal was stevig onderbouwd. Ze baseerde zich op gesprekken met ouders en op een onderzoek van het ministerie van Onderwijs naar het functioneren van de commissie. Ook kregen de commissieleden gelegenheid zich te verdedigen tegen de beschuldigingen. Desondanks veroordeelden de rechters in Burgas de journaliste tot betaling van zo'n 3500 euro aan boetes en schadevergoedingen. Voor Kasabova, die destijds honderd euro in de maand verdiende, een bedrag van meer dan drie jaarsalarissen. Ook in hoger beroep bleef de veroordeling overeind. Article 19, dat wereldwijd strijdt voor de vrijheid van meningsuiting, noemde het 'een zeer duidelijke waarschuwing aan journalisten'. Momenteel ligt de zaak ter beoordeling bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en tot op de dag van vandaag betaalt Kasabova de rekening voor haar primeur.

'Mijn veroordeling werkte als een ijskoude douche voor andere journalisten', zegt Kasabova. 'Veel collega's zijn toen gestopt met onderzoeksjournalistiek. Ze zagen dat de wet hen niet beschermde en dat ze zelf zouden opdraaien voor de kosten van een eventuele rechtszaak. Mijn baas had mij al ontslagen nog voordat de aanklacht was ingediend. Hij werd heel snel vriendjes met de klagers. Alle kranten in dit land zijn gelieerd aan politieke partijen of aan de bedrijven die daaromheen hangen. Onafhankelijke journalistiek bestaat hier niet. Journalisten laten hier voortdurend onderwerpen liggen, omdat ze niet durven of omdat hun baas het verbiedt.'

Zelfcensuur
Begin dit jaar waarschuwde Reporters sans Frontières (RsF) in een rapport over de toenemende kwetsbaarheid van de Bulgaarse pers. De in de hoofdstad Sofia zetelende landelijke media kunnen nog relatief onbezorgd hun werk doen, maar in de provincie is persvrijheid steeds vaker een illusie. De regionale media zijn dikwijls financieel afhankelijk van enkele machtige zakenlieden die tot op de redactievloer invloed uitoefenen. Onder dreiging van een advertentieboycot of juridische stappen houden ze verhalen letterlijk uit de krant.

'In de provincie is een lasterproces een zeer machtig wapen tegen kritische journalisten', bevestigt advocaat Alexander Kashumov. Kashumov is een van de initiatiefnemers van het Acces to Information Programme, dat ijvert voor de openbaarheid van overheidsinformatie. Daarnaast geeft hij regelmatig juridische adviezen aan journalisten. Het probleem is volgens hem dat lasterzaken uitsluitend door regionale rechters behandeld worden, zowel in eerste aanleg als in hoger beroep. En die rechters onderhouden dikwijls nauwe contacten met de plaatselijke elites. Of in de woorden van RsF: 'Het is niet ongebruikelijk om in een restaurant burgemeesters, lokale politici, rechters, openbaar aanklagers, politiecommissarissen en maffiabazen bij elkaar aan tafel te vinden.' Kashumov: 'In een dergelijke omgeving ben je als journalist al snel veroordeeld.' Hoewel tien jaar oud, behoort de Kasabova-zaak daarmee allerminst tot het verleden.

'In de afgelopen drie jaar zijn in Burgas geen processen tegen journalisten gevoerd', zegt Kasabova. 'Dat komt puur omdat we aan zelfcensuur doen. Ik werk nu voor een van de betere kranten in Burgas, maar ik mag van mijn baas geen onderwerpen oppakken die problemen kunnen veroorzaken. Net als veel collega's hou ik me dan ook niet bezig met journalistiek die maatschappelijk nuttig is.'

Extreemrechtse partij
Veel regionale kranten zijn vervallen tot sufferdjes of tot spreekbuizen van lokale machthebbers. Met als consequentie dat de landelijke media bijna niets meer overnemen uit de regionale pers. Ook hebben ze steeds minder correspondenten in het land: onafhankelijk werken is er voor hen immers niet bij. Reporters sans Frontières waarschuwt daarom dat in Sofia steeds slechter bekend is wat er buiten de hoofdstad gebeurt. De enkele stukken die landelijke kranten plaatsen zijn afkomstig van de paar freelance onderzoeksjournalisten die nog in de provincie actief zijn. Ironisch genoeg krijgen zij hun verhalen over bijvoorbeeld corruptie, georganiseerde criminaliteit en milieuvervuiling vaak niet geplaatst in het gebied waar ze betrekking op hebben.

Kasabova is met enkele van hen bezig in Burgas een nieuwe krant op te zetten. Deze maand moet het eerste nummer verschijnen. De nieuwe titel- de naam wil ze nog niet prijsgeven - moet het niveau en imago van de journalistiek in de havenstad opkrikken. De krant zal ook een podium gaan bieden aan onderzoeksjournalisten. Volgens sommige collega's heeft ze echter een duivelspact gesloten. De nieuwe krant wordt gefinancierd door de commerciële televisiezender SKAT, die nauw gelieerd is aan de extreemrechtse partij ATAKA. Juist in Burgas en omgeving is deze partij de grootste.

'Het geld moet ergens vandaan komen', wuift Kasabova de kritiek weg. Volgens haar garandeert SKAT de onafhankelijkheid van de nieuwe krant en behoort zelfs onderzoek naar de ronduit schimmige structuren achter ATAKA tot de mogelijkheden. En hoewel groot in Burgas, de partij zit in de oppositie en wil graag - net als veel journalisten - de relaties van de besturende partijen onderzoeken, denkt Kasabova. 'Wat dat betreft staan we aan dezelfde kant.' En hoe omstreden SKAT ook is, feit is dat de zender aan onderzoeksjournalistiek doet en in regel achter zijn journalisten staat als die in de problemen komen. 'We hopen dat dit ook voor de krant zal gaan gelden', zegt Kasabova. 'De paradox is dat nu veel journalisten betaald krijgen om iets niet te publiceren. En dat is wat ik wil veranderen.'