Dirk van Harten

De Boyana-filmstudio's hebben alles in huis voor filmmakers: de juiste sets, slimme mensen én een klein prijskaartje.

In een buitenwijk van Sofia ligt wat eens de trots was van de Bulgaarse staatsindustrie: de Boyana filmstudio's. Vanaf de vroege jaren zestig werden in het destijds hypermoderne studiocomplex talrijke speelfilms en televisieseries opgenomen, veelal blakend van nationalisme en doordesemd met de socialistische heilsboodschap. Na de instorting van het communisme raakten de Boyana studio's in het slop. Enkele jaren geleden kocht het Amerikaanse Nu Image de studio's. Inmiddels zijn ze uit hun as herrezen en vormen ze opnieuw een motor achter de creatieve industrie in Sofia .

Met zijn afgebladderde verf en de overal rondscharrelende zwerfhonden ogen de studio's van buitenaf nog altijd ouderwets socialistisch. Maar binnen is het Hollywood tot en met. Het is zelfs beter dan Hollywood, zou acteur Morgan Freeman hebben uitgeroepen, die hier zowel The Code (2009) als The Contract (2007) opnam.

'Als je Sofia noemt, weet iedereen in Hollywood tegenwoordig waar je het over hebt. Als Scarlett Johansson en Brian De Palma op een feestje vertellen hoe geweldig ze het hier hebben gehad, gaat dat als een lopend vuurtje door het wereldje', legt David Varod uit, directeur van wat tegenwoordig de Nu Boyana Film Studios heet. 'Boyana' om de link met het verleden te behouden; 'Nu' - 'nieuw' - omdat een nieuw tijdperk is aangebroken. Een tijdperk waarin de studio's moeten uitgroeien tot het Hollywood van Europa.

'Bulgarije is de voordeligste plek om films te maken. We zijn 10 procent goedkoper dan Roemenië en 30 tot 40 procent goedkoper dan Polen, Hongarije of Tsjechië', zegt Varod. Bovendien beschikt Boyana over een flink aantal complete sets. Wie de achterdeur van het hoofdgebouw Podium 1 uitloopt, staat opeens in een exacte kopie van een straat in Brooklyn, New York. Sla de hoek om en je loopt Bagdad of Beiroet in 'of welke Arabische stad je maar wilt'. Achter de stadspoort linksaf ligt het oude Rome, met tempels en amfitheater. Er is een gevangenis en verderop in de bergen ligt het concentratiekamp waar Peter Weir deze winter The way back opnam, waarin Colin Farrell en Ed Harris uit een Russisch strafkamp ontsnappen. 'Als er sneeuw ligt, is het hier net Siberië.'

Maar de mooie decors noch de lage kosten zijn doorslaggevend voor het succes van Boyana, denkt Varod, die al tien jaar in Bulgarije films maakt. Het zijn de mensen en de kwaliteit die ze bieden die het hem doen. Varod: 'Dit is de hoogst opgeleide studio ter wereld. Er lopen hier artsen, advocaten en chemici rond. Elke secretaresse heeft minstens twee universitaire diploma's en toch werken ze hier. Mij maakt het niet uit dat je geen achtergrond in de film hebt. Als je bereid bent aan te pakken en te leren, krijg je van mij een baan. We zorgen hier wel voor je opleiding. Bij elke productie die we draaien lopen ook een stuk of tien stagiairs van de filmacademie rond, die we gewoon betalen voor wat ze doen. Dat is straks onze tweede generatie studiopersoneel.'

Dit beleid heeft ertoe geleid dat inmiddels het gros van de circa vijfhonderd man aan vast personeel Bulgaar is, overwegend twintigers en dertigers. De helft van hen werkt op de Computer Generated Imagery-afdeling, waar ze de beeldbewerking en de special effects verzorgen. Veilig vanachter hun computers veroorzaken ze explosies, zorgen ervoor dat een lege concertzaal alsnog vol komt of vervangen ze even snel een achtergrondje. Hun opleiding krijgen ze binnenshuis en de universiteit van Sofia geeft ze een certificaat.

'Dan kunnen ze straks nog wat anders laten zien behalve ervaring', aldus Scott Coulter van Worldwide FX die de opleiding heeft opgezet. 'Een deel van de mensen die we hier scholen vertrekt naar het buitenland of begint voor zichzelf. Prima. We stimuleren iedereen om te blijven groeien en zich te blijven ontwikkelen, ook buiten Boyana.'

Een verdieping onder Coulter werken tekenaars en ontwerpers hard aan het storyboard voor de remake van Conan the Barbarian, waarvoor de opnamen later dit jaar moeten beginnen. In de kamers en gangen hangen schetsen, uitgewerkte tekeningen en soms hele schilderijen met zwaardvechtende spierbundels, onheilspellende grotten, verwoeste steden en eenzame ruiters in magische landschappen. Sommige illustraties laten er geen enkele twijfel over bestaan waar ze gesitueerd zijn. Bulgarije is eigenlijk één grote filmset, grijnst een van de tekenaars. 'Een landschap zoals bij ons vind je nergens.'

Buiten zijn de Boyana Filmstudios intussen veranderd in de speelplaats van een middelbare school. Groepjes jongeren hangen op bankjes en dollen met elkaar. Ze roken een sigaretje, liggen in het gras of voetballen wat. Maar nergens is een camera of een regisseur te bekennen. Het zijn de medewerkers van de CGI-afdeling die lunchpauze hebben. Studiobaas David Varod tevreden: 'Deze jonge mensen maken met elkaar Boyana tot wat het is.' Samen met de zwerfhonden, want die horen er ook bij. 'We hebben ze maar geadopteerd. En soms spelen ze nog een rolletje ook.'