Aanvallen op buitenlandse marktkooplui, bedreigingen van artsen die om smeergeld vragen: de Griekse Gouden Dageraad schudt haar masker af en presenteert zich openlijk als een partij die geweld niet schuwt. Ondertussen groeit ze in de peilingen en zou ze nu al de derde partij zijn. Ze profiteert van de geradicaliseerde Griekse politiek, zegt politicologe Vassiliki Georgiadou.
Hoe komt het dat deze partij zo succesvol is?
"De Gouden Dageraad bestaat al sinds de jaren tachtig, maar was altijd marginaal. Belangrijk voor de opkomst nu zijn de voorbereidingen die ze trof in het centrum van Athene, tussen 2008 en 2010. Elke dag waren partijleden op straat, in een buurt met veel immigranten waar de levensomstandigheden vreselijk waren. De mensen voelden zich in de steek gelaten door de staat. De Gouden Dageraad opende daar een kantoor, een heel sluwe zet. Ze steunde initiatieven tegen buitenlanders en als enige partij gaf ze de mensen het recht om tegen immigratie te zijn. Dat leverde haar een raadszetel op. Ze volgde daarna dezelfde strategie in andere plaatsen met veel immigranten, zoals Korinthe en Patras. Dit soort partijen heeft lokale bruggenhoofden nodig om landelijk zichtbaar te worden."
De mensen in de probleemwijken zijn niet voldoende voor achttien parlementszetels.
"Die bruggenhoofden vormden de basis, maar de redenen voor het succes liggen dieper. Veel feller dan andere partijen is Gouden Dageraad tegen het memorandum over de noodhulp. Dit is nog altijd het belangrijkste thema in de Griekse politiek. Er loopt een zeer diepe kloof door de samenleving, tussen een minderheid die voor het memorandum is en een meerderheid die tegen is. De Gouden Dageraad zit in het kamp van de meerderheid. Dit moet je in je achterhoofd houden om te begrijpen hoe zo'n marginale partij zo groot kan worden. Hoe racistisch en ultranationalistisch ook, als het om het belangrijkste politieke onderwerp gaat, neemt ze dezelfde positie in als de linkse oppositie. Veel mensen kijken niet verder dan dat. Daar komt bij dat het een zeer vitale organisatie is, die ook haar tanden laat zien. Dat spreekt gedesillusioneerde jongeren aan."
Waar hoort ze ideologisch thuis?
"Ze noemt zichzelf Grieks-nationalistisch, maar dat is niet genoeg. Ze onderscheidt zich van andere ultrarechtse partijen doordat ze totaal anti-immigratie is. Iedere immigrant is illegaal, behalve diegene - en dat is interessant - die is gekomen tijdens de militaire dictatuur, tussen 1967 en 1974. Op deze manier toont ze indirect dat ze positief staat tegenover de dictatuur als staatsvorm. Als je de partijkrant leest en de boeken van partijleider Michaloliakos, zie je ook overeenkomsten met het pro-nazimilieu, al ontkennen ze dat zelf. De partij is racistisch en wil het Griekse volk zuiver houden, omdat andere volkeren minderwaardig zijn. De redenen voor die minderwaardigheid zijn niet cultureel - zoals bij andere racistische of xenofobe partijen - maar biologisch. Hier ligt een directe link met het nazisme. Het is de leer van de übermensch. Ze gebruikt ook hetzelfde soort symbolen als pro- of neonazipartijen. Al zeggen ze zelf dat die hun oorsprong hebben in de Griekse Oudheid."
Een ander kenmerk is het gebruik van geweld.
"En de openheid daarover. Ze plaatsen video's op hun website die laten zien hoe partijleden geweld gebruiken tegen straatverkopers die geen vergunning zouden hebben. Parlementariërs zijn daar openlijk bij betrokken. Ze zeggen: de Gouden Dageraad doet wat gedaan moet worden. Michaloliakos zegt dat zijn partij is wat we in het Duits een Sturmabteilung zouden noemen. Het Griekse woord daarvoor is even beladen als het Duitse."
Waarom schrikt dit kiezers niet af?
"We kunnen de Gouden Dageraad niet los zien van andere partijen die soms dezelfde middelen gebruiken. We hebben hier de afgelopen vier jaar zoveel geweld gezien, maar niemand veroordeelt het. De anarchisten gebruiken al decennialang geweld en de gevestigde orde vergoelijkt dat. Burgers en politici zijn blijkbaar niet tegen geweld of tegen het overtreden van wetten. Een betere legitimatie dan 'anderen doen het ook' is er niet. En als enige camoufleert de Gouden Dageraad haar gedrag niet. Mensen ervaren dit als eerlijk; als burgers denken dat geweld nodig is om dingen te veranderen, is er geen beter voorbeeld dan deze partij. We zitten nu in een periode van politieke radicalisering. Zolang die voortduurt, zal de Gouden Dageraad groeien. In een gematigd politiek klimaat zou ze geen ruimte krijgen, maar om dat te bereiken moeten we de problemen van de crisis oplossen. Tot die tijd moeten journalisten en politici laten zien waar deze partij echt voor staat. Jongeren moeten op school ook leren over de Tweede Wereldoorlog en totalitarisme. Ze krijgen nu niet het instrumentarium mee om ideologieën te onderscheiden. En we moeten jongeren een kans geven op een behoorlijk leven. Met 30 procent werkloosheid is het heel moeilijk uit te leggen dat je niet achter extremisten aan moet rennen."
Vassiliki Georgiadou
Vassiliki Georgiadou (1959) is hoogleraar politicologie aan de Panteion Universiteit in Athene. Ze doet onderzoek naar rechtse partijen en politiek extremisme in Europa.