Stel dat op klaarlichte dag in een drukke winkelstraat van een grote stad een beruchte gangster wordt doorzeefd met een kalasjnikov-machinegeweer. Wie moet zich dan verantwoorden? Voor de Bulgaarse minister van binnenlandse zaken Tsvetan Tsvetanov is het duidelijk: de rechter, want die had de gangster moeten opsluiten.
Aldus Tsvetanovs commentaar toen drugsdealer Zlatomir Ivanov, bijgenaamd de Baret, onder vuur was genomen, juist toen hij het gerechtsgebouw in Sofia binnenliep om een strafzaak tegen hem bij te wonen. De Baret raakte zwaargewond, een lijfwacht - die zijn pistool leegde in de richting van de schutters - lichtgewond. Wonder boven wonder werd verder niemand getroffen in het spervuur van kogels op de drukke Vitosja-winkelboulevard.
De reactie van Tsvetanov is tekenend. Al jarenlang verkondigt de minister dat rechters de strijd tegen de georganiseerde misdaad belemmeren. Sommige dienen volgens hem direct de belangen van de zware jongens door ze vrij te spreken, hun straffen te verlagen of door rechtzaken zo te vertragen dat ze stranden. Hij onderstreepte onlangs zijn punt door, voor de tweede keer, een politieoperatie te vernoemen naar een rechter die gecorrumpeerd zou zijn.
Maatschappelijke organisaties, rechters en advocaten verwijten hem dat hij met zijn voortdurende aanvallen de onafhankelijkheid van de rechtspraak in gevaar brengt. Ook de Europese Commissie en de Verenigde Naties hebben Tsvetanov hiervoor herhaaldelijk op de vingers getikt. Maar de minister trekt zich van niemand iets aan.
"Dit is een vreselijk primitieve man", zegt Margarita Ilieva van het Bulgaarse Helsinki Comité, dat het aftreden van de minister eist. "Het kan hem ook niets schelen als hij openlijk op leugens wordt betrapt. Woorden, hoe hard ze ook zijn, raken hem niet. En premier Borisov evenmin. Pas als mensen hier massaal de straat op gaan, zullen ze inbinden. Tot die tijd lappen ze alle regels aan hun laars."
Een houding die Ilieva verklaart vanuit het verleden. Premier Bojko Borisov heeft aantoonbaar een achtergrond in de misdaad. Van Tsvetanov kan dit niet zo hard worden gezegd, maar 'sinds mensenheugenis' kleeft de minister als een schaduw aan de premier. Ilieva: "Ze zijn allebei straattuig."
Een groot deel van het gerechtelijk apparaat is volgens haar inmiddels in handen van het tweetal. Op het openbaar ministerie en in de belangrijkste rechterlijke colleges - van oudsher gepolitiseerde functies in Bulgarije - zijn de afgelopen jaren critici weggewerkt en magistraten neergezet die nauw gelieerd zijn aan Tsvetanov, en wier cv's bovendien zelden smetteloos zijn.
Met zijn scheldkanonnades wil de minister ook de gewone rechters onder controle krijgen, stelt Ilieva. "Een strafrechter denkt nu wel twee keer na voordat hij een uitspraak doet. Er is immers niemand meer die hem beschermt."
Bovendien wordt zo de aandacht afgeleid van de problemen in de rechtsgang die nu nauwelijks worden aangepakt. Rechters die zwaar overbelast zijn, politieagenten die slecht onderzoek doen en die verdachten mishandelen, aanklagers die blunderen, getuigen die niet beschermd worden; allemaal redenen waarom rechtzaken tegen zware criminelen zelden tot veroordelingen leiden in Bulgarije. En het zijn bijna allemaal dingen waarvoor Tsvetanov politiek verantwoordelijk is.
"Maar hij legt de schuld uitsluitend bij de rechters", zegt Ilieva. "Jij trapt er misschien niet in, maar anderen wel. En ondertussen richt hij schade aan die nog generaties lang zal doorwerken."